با آغاز فروش نفت به پالایشگاه‌های دولتی چین، مسیر تامین مالی پروژه‌های راهبردی ایران با مدل یک به سه باز شده و اکنون پروژه‌های متعددی ذیل «تهاتر نفت با چین» در حال اولویت‌بندی و ارائه توسط دولت هستند.
هر چند اطلاعات رسمی و دقیقی درباره توافق جدید نفتی ایران و چین در دسترس نیست اما منابع غیررسمی از خرید روزانه 70 الی 80 هزار بشکه نفت ایران توسط چین خبر می‌دهند.
در کنار مدل «تهاتر نفت با تامین مالی»، مدل «تهاتر نفت با کالای اساسی» نیز با چین آغاز شده و تراستی‌های شرکت نیکو و بانک مرکزی در حال حذف از فرآیند بازگشت پول هستند که این موضوع هزینه دور زدن تحریم را کاهش می‌دهد.
اما درباره تامین مالی پروژه‌ها با تهاتر نفت تاکنون 6 پروژه در فضای رسانهای مطرح شده که بعد از معرفی آنها می‌توان به جمع‌بندی آنها پرداخت:
1- توسعه حمل‌ونقل ریلی و عمومی تهران: علیرضا زاکانی شهردار تهران در آبان سال جاری و بعد از حضور در سومین اجلاسیه یک کمربند یک جاده در کشور چین، از تعریف 3 میلیارد پروژه در قالب قرارداد و تفاهم با مدل تهاتر نفت با طرف چینی خبر داد.
این میزان تامین مالی در سه محور، هر یک به ارزش یک میلیارد دلار تعریف شده است. محور اول مربوط به احیای قرارداد خرید 791 واگن برای شهر تهران می‌شود. بنابر اعلام زاکانی، در این پروژه قسط اول پرداخت و خط اعتباری باز شده است و قرار بر انتقال تکنولوژی از طرف چینی‌‌هاست.
تصویر 1
محور دوم به امضای 5 قرارداد جدید برای خرید 1000 دستگاه اتوبوس دو کابینه 18 متری گازسوز، 1000 دستگاه برقی 12 متری، 10 هزار دستگاه ون برقی، 10 هزار دستگاه تاکسی برقی و 100 هزار دستگاه موتورسیکلت تعریف شده است. محور سوم نیز مربوط به تفاهم‌نامه تجهیز خط 11 مترو تهران است.
2- احداث راه‌آهن شیراز – بوشهر: این راه‌آهن پروژه‌ای به طول 450 کیلومتر و در 11 قطعه بوده که در دولت نهم عملیات اجرایی آن آغاز شد اما حال پس از گذشت 15 سال امید چندانی برای به سر منزل رسیدن و شنیدن صدای صوت قطار در دل‌های مردم این استان نیست و پیشرفت فیزیکی آن به 10 درصد هم نرسیده است.
تاکنون سیدابراهیم رئیسی در دو سفر خود به استان بوشهر بر اجرای این پروژه 1.2 میلیارد یورویی تاکید کرده اما اتفاقی نیفتاده است. پیش‌تر اخباری مبنی بر تخصیص 200 میلیون دلار از محل تهاتر نفت برای این پروژه مطرح شده بود که به نظر می‌رسد در توافق با چین به میزان 128 میلیون دلار آن نهایی شده و وارد مرحله تخصیص شده است.
تصویر 2- راه‌آهن شیراز-بوشهر
استان بوشهر با برخورداری از ظرفیت‌های فراوان در حوزه انرژی، بنادر و گمرکات، کشاورزی، انرژی هسته‌ای، معادن و … به عنوان یکی از قطب‌های اصلی اقتصاد کشور شناخته می‌شود که تکمیل این پروژه را در اولویت قرار می‌دهد.
3- توسعه فاز دوم فرودگاه امام خمینی: طبق گفته وزیر راه و شهرسازی، در این قرارداد 2.5 میلیارد یورویی، چینی‌ها با توسعه فاز دوم فرودگاه امام، زیرساخت جابه‌جایی 35 میلیون مسافر جدید را تا 5 سال آینده فراهم می‌کنند. اجرای این پروژه از 4 اذرماه سال جاری با پیمان‌کاری قرارگاه خاتم‌‍الانبیا و شرکت چینی هاکان انرژی آغاز شد.
تصویر 3 – مراسم آغاز عملیات اجرایی فاز دوم فرودگاه امام
تعریف این طرح ذیل مدل «تهاتر نفت» با هدف تبدیل ایران به یکی از هاب‌های هوایی منطقه انجام شده و بنابر اخبار فعلا خط اعتباری به میزان 600 میلیون دلار برای تامین مالی این پروژه فعال شده است.
4- ساخت ورزشگاه در تهران: کیومرث هاشمی وزیر ورزش آذرماه امسال درباره این پروژه خبر داده که شرکت چینی که با آن برای ساخت ورزشگاه جدید تهران قرارداد بستیم، ۸۰ مجموعه ورزشی را در سراسر دنیا ساخته است. مصمم هستیم با توجه به نیاز فوتبال کشور، ساخت استادیوم فوتبال در اولویت و در فاز اول ورزشگاه جدید تهران قرار بگیرد. بودجه ساخت ورزشگاه جدید تهران از طریق تهاتر نفت تأمین خواهد شد.
هنوز هیچ اطلاعات دقیقی درباره جزئیات این پروژه در دسترس نیست اما طبق شنیده‌ها این طرح فعلا در حد تفاهم‌نامه بوده و مجوز شورای اقتصاد ندارد.
5- طرح ساخت 4 میلیون مسکن: این طرح از زمان مرحوم رستم قاسمی در وزارت راه‌وشهرسازی مطرح شده و صرفا در حد طرح در فضای رسانهای باقی مانده است. اخیرا محمدرضا رضایی رئیس کمیسیون عمران مجلس اعلام کرده که دولت توانسته برای تأمین مالی ساخت مسکن، مجوز تهاتر فروش نفت با سازندگان تا سقف 2 میلیارد و 200 میلیون دلار را از رهبر معظم انقلاب اخذ کند. جزئیات بیشتری درباره میزان پیشرفت این پروژه در دسترس نیست.
6- راه‌آهن چابهار – مشهد: این پروژه نیز در دست اقدام برای تامین مالی با مدل تهاتر نفت با چین است. راه‌آهن چابهار-مشهد از سه بخش چابهار-زاهدان، زاهدان-خاش و خاش-سرخس تشکیل شده است که بخش میانی آن تکمیل شده و در صورت تکمیل مسیر چابهار-زاهدان می‌توان بندر چابهار را به شبکه خطوط ریلی ایران وصل کرد.
تصویر 4- راه‌آهن چابهار – مشهد
اهمیت اجرای این پروژه، تعریف آن ذیل محور غربی کریدور شمال به جنوب بوده که می‌تواند اروپا و روسیه را از مسیر ایران به هند وصل کند. پیش‌تر خبر تخصیص 300 میلیون دلار از منابع صندوق توسعه ملی برای این پروژه مطرح شده بود که وضعیت تخصیص مشخص نیست.
به عنوان جمع‌بندی، اولویت گرفتن پروژه‌های حمل و نقل ریلی، عمومی و هوایی هر چند یک گام رو به جلو برای تامین مالی از مسیر تهاتر نفت تعریف می‌شود اما همچنان نسبت این پروژه‌ها با کلان‌برنامه دولت سیزدهم مشخص نیست. یعنی دولت سیزدهم دقیقا چه هدف یا اهدافی دارد و آیا بهتر نیست، فرصت تامین مالی از چین صرف پیشبرد یک هدف مشخص به جای اهداف گوناگون شود؟
نکته جالب دیگر اینکه در لیست پروژه‌های پیشنهاد شده با چین خبری از پروژه‌های نفتی نیست. طبیعتا هماهنگی یک وزارتخانه (وزارت نفت) برای تامین مالی پروژه‌های نفتی با تهاتر نفت کار بسیار ساده‌تری است و می‌تواند با سرعت بالایی پروژه‌ای مثل پتروپالایشگاه شهید سلیمانی تامین مالی شود.
اما از همه مهم‌تر اینکه بنابر شواهد گوناگون، همچنان در نبود یک فرماندهی واحد برای توسعه روابط ایران و چین، آشفتگی تصمیم‌گیری در این حوزه وجود دارد و این موضوع تامین مالی پروژه‌ها و افزایش تعامل با پالایشگاه‌های دولتی چین را با چالش و تردیدهای جدی از طرف چین مواجه می‌کند.
یادداشت از سید احسان حسینی خبرنگار نفت خبرگزاری فارس
درباره تهاتر نفت با کالای اساسی با چین هم بنویسید
تهاتر نفت یعنی مفت فروشی
زنده باد
ناامیدکننده هست آخه ساخت ورزشگاه کجا اولویته؟