توسعه واحدهای کوچک و پراکنده تولید راهی برای افزایش تاب‌آوری در شرایط جنگی
لزوم افزایش مشارکت عمومی در توسعه نیروگاه‌های برق خورشیدی خانگی و ژنراتورهای برق گازوئیلی
خط انرژی| در هر جنگی، زیرساخت‌های حیاتی کشور یکی از اهداف دارای اولویت است. شبکه برق کشور که شامل زنجیره‌ای از فعالیت‌ها مانند تولید برق، انتقال و توزیع می‌شود یک زیرساخت حیاتی محسوب می‌گردد. در جنگ تحمیلی 12 روزه مشاهده شد که یکی از هدف‌هایی که به طور مکرر دشمن مورد حمله قرار دارد؛ زیرساخت‌های انرژی به ویژه شبکه برق است. در این راستا، رجبی مشهدی، مدیرعامل شرکت مادرتخصصی توانیر با اشاره به جان‌فشانی کارکنان صنعت برق در جنگ 12 روزه در مورد حملات رژیم صهیونیستی به شبکه برق اعلام نمود: «در بسیاری موارد، جبران خسارات حتی در زمان حمله و زیر بمباران صورت گرفت. ساختمان شرکت توانیر نیز یکی از نقاطی بود که دو بار هدف حمله وحشیانه قرار گرفت و خسارت جدی دید».
بازیگران تاب‌آوری شبکه برق
با توجه به تجاوز اخیر رژیم اشغالگر و احتمال زیاد ادامه یافتن این نبرد تا مدت نامعلوم، لازم است در راستای تقویت پدافند غیرعامل و تاب‌آوری شبکه برق، اقداماتی نظیر ایجاد پراکندگی و تنوع در بازیگران شبکه برق در دستور کار قرار بگیرد. در شکل 1، بخش‌های مصرف‌کننده برق در طول سال‌های مختلف بر اساس آمارهای گزارش ترازنامه انرژی ایران نشان داده شده است. بر اساس این نمودار، بخش خانگی و صنعت بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌های برق هستند. بنابراین بازیگران این دو بخش می‌توانند نقش جدی در پیاده‌سازی اقدامات و برنامه‌های کشور در راستای تقویت تاب‌آوری شبکه برق باشند.
توسعه نیروگاه‌های خانگی و محله‌محور
یکی از این اقدامات می‌تواند توسعه نقطه‌ای نیروگاه‌های تولید کننده برق توسط مردم و بصورت خانگی یا محله‌محور باشد. تولید برق به صورت خانگی و یا محله‌ور می‌تواند به تقویت تاب‌آوری شبکه برق به ویژه در شرایط اوج تقاضای بار در تابستان کمک شایانی نماید. رویکرد موجود در توسعه نیروگاه‌های خورشیدی از نیروگاه‌های بزرگ مقیاس مگاواتی که به شبکه برق سراسری متصل است، با توسعه نیروگاه‌های خانگی یا محله محور تا زمان رسیدن به شرایط پابرجایی (Robustness) در شبکه برق، قابل تکمیل است. در مدل نیروگاه‌های خانگی حتی بدون دسترسی به شبکه برق سراسری امکان تامین برق خانگی و محله محور حداقل در ساعات روز وجود دارد.
در حال حاضر دو گزینه برای تولید برق خانگی یا محله‌محور در دسترس است. یک گزینه‌ی در دسترس برای تولید برق خانگی یا محله‌محور، استفاده از ژنراتورهای سوخت فسیلی از جمله بنزین و گازوئیل است. این ژنراتورها دارای مزیت خاص خود هستند. به عنوان مثال، راه‌اندازی و کاربری آسان‌تری داشته و فضای کمتری را اشغال می‌کنند. بررسی بازار ژنراتورهای گازوئیلی نشان می‌دهد هزینه اولیه این ژنراتورها نسبت به نیروگاه خورشیدی با توان یکسان حدود 20 تا 40 درصدکمتر است. در شکل 2 و شکل 3 به ترتیب نمونه‌ای از نیروگاه خورشیدی و ژنراتور دیزلی برای مصرف خانگی نشان داده شده است.
نیروگاه خورشیدی نیز به عنوان گزینه دیگر دارای مزیت‌های منحصر به فردی نسبت به ژنراتورهای گازوئیلی و بنزینی است. هزینه همتراز تولید برق (LCOE) ژانراتورهای گازوئیلی و بنزینی با در نظر گرفتن هزینه سوخت، روغن و تعمیرات تقریبا با نیروگاه خورشیدی برابر است. از طرف دیگر نیروگاه خورشیدی معضل آلودگی صوتی در ژنراتورهای گازوئیلی را نداشته و برای محیط‌زیست آلودگی ایجاد نمی‌کند.
اقتصاد نیروگاه خورشیدی خانگی و محله‌محور
بر اساس آخرین ابلاغیه نرخ‌های جدید خرید تضمینی برق نیروگاه‌های تجدیدپذیر که از سوی وزیر نیرو اعلام شده است، هزینه احداث یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت 5 کیلووات که متناسب با تقاضای برق خانگی است برابر با 180 میلیون تومان است. زمین مورد نیاز حدود 40 مترمربع و زمان احداث آن حدود سه روز کاری است.
لازم به ذکر است نیروگاه خورشیدی را می‌توان به دو صورت متصل به شبکه (On-Grid) و منفصل از شبکه (Off-Grid) احداث نمود. در صورت احداث نیروگاه به صورت متصل به شبکه می‌توان برق تولیدی را در زمان اوج تقاضای بار به شبکه برق با نرخ پایه تضمینی 3820 تومان در هر کیلووات ساعت به فروش رساند و از این طریق هزینه سرمایه‌گذاری را جبران نمود. به عنوان مثال اگر نیروگاه 5 کیلوواتی حدود 2000 ساعت در سال تولید برق داشته باشد، حداقل درآمد حاصل از این تولید برق برابر با 40 میلیون تومان است. در صورت احداث شبکه خانگی به صورت منفصل از شبکه سراسری، می‌توان با اخذ مجوز قانونی، اقدام به تولید رمزارز کرده و از این طریق هزینه‌های اولیه را جبران نمود.
زیرساخت‌های اجرایی نیروگاه خورشیدی خانگی
با توجه به شرایط جنگی، امکان مشارکت مردمی بر بستر سامانه مهرسان که توسط ساتبا توسعه داده شده است وجود دارد و توسعه این نیروگاه‌ها می تواند بدون ایجاد بار مالی بر دولت در شهرهای کوچک و روستا‌ها اجرا شود. در حال حاضر بیش از 1600 مگاوات ظرفیت برق خورشیدی در کشور توسعه یافته است و بیش از چهار سال از توسعه سامانه پشتیبان این طرح گذشته است. به همین جهت لازم است جهت تسهیل توسعه نیروگاه‌های خانگی و محله‌محور، برای مردم در مورد کارایی و ظرفیت توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در کشور آشنایی و آموزش کامل ایجاد شود و آمادگی در بین مردم برای توسعه استفاده از این نیروگاه‌ها در کشور بصورت خانگی افزایش پیدا نماید.