خط انرژی | مسعود پزشکیان در حالی مواضع چین‌ستیزانه خود در مناظرات انتخاباتی را اصلاح کرد که هم‌اکنون چین با وجود شرایط تحریمی و فشارهای آمریکا، دو برابر زمان اجرای برجام از ایران نفت خریداری کرده و بزرگترین شریک اقتصادی و سرمایه‌گذار خارجی در ایران است.
مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور منتخب ایران درحالی هفته آینده کار خود را به صورت رسمی آغاز می‌کند که همچنان ابهامات جدی درباره رویکرد سیاست خارجی وی در دوران گذار به نظم جدید جهانی وجود دارد. یکی از این ابهامات، چگونگی تعامل ایران و چین در دولت چهاردهم است.
طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در سال 1402 چین با سهم بیش از 28 درصد از مبادلات اقتصادی غیرنفتی کشور، بزرگترین شریک تجاری ایران در دوران تحریم محسوب می‌شود و حجم مبادلات دو کشور با در نظر گرفتن تجارت نفت به بیش از 65 میلیارد دلار می‌رسد.
در واقع چینی‌ها در شرایط تحریم همانند مسیر تنفس برای اقتصاد ایران ایفای نقش می‌کنند و مسئولان عالی‌رتبه چینی بارها اعلام کرده‌اند که تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را غیرقانونی می‌دانند.
ادعاهای اشتباه پزشکیان درباره فروش نفت به چین
اما با این وجود، رئیس‌جمهور جدید ایران در مناظرات انتخاباتی و ظاهرا با اهداف سیاسی، نوک پیکان انتقادات خود را به سمت چین نشانه گرفت و در اظهاراتی عجیب عنوان کرد که «ایران نفت را مفت به چین صادر می‌کند، چین پول ایران را پس نمی‌دهد و هر جنس بنجلی که می‌خواهد به ایران قالب می‌کند».
در پاسخ به این ادعا، جواد اوجی وزیر نفت عنوان کرد که رقم تخفیفات ایران کمتر از 5 دلار به ازای هر بشکه است و ارز نفتی نیز به طور کامل و طبق خواسته ایران به کشور بازگشته و مصرف می‌شود.
پیش‌تر خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی در ژانویه 2024 عنوان کرده بود که رقم تخفیف هر بشکه نفت ایران به حدود 4.5 الی 5.5 دلار بر بشکه کاهش یافته و بدین صورت اظهارات وزیر نفت تایید می‌شود، آن هم توسط رسانه‌ای که سابقه بزرگنمایی درباره رقم تخفیف‌های نفتی به نفع آمریکا را در کارنامه دارد.
نکته جالب اینکه وزارت خزانه‌داری آمریکا در ماه جولای 2024 و بعد از تعیین نتایج انتخابات ایران، طی بیانیه‌ای ضمن تشریح شبکه مالی پیچیده ایران مدعی شد، ارقام قابل توجهی از پول نفت ایران به خزانه دولت ایران بازگشته است و طبق ادعای خودش یکی از شبکه‌های پرداخت غیررسمی ایران را تحریم کرد. این موضوع خود گواه بازگشت پول نفت به ایران است.
چینی‌ها دو برابر برجام از ایران نفت خریداری می‌کنند
مواضع تهاجمی رئیس‌جمهور منتخب به همکاری با چین درحالی رقم خورد که طبق آمار موسسه کپلر، چینی‌ها در سال 2023، میزان خرید نفت از ایران را نسبت به سال 2020، 4 برابر کرده‌اند و بدین ترتیب درآمد ارزی ایران از این تجارت از 3.7 میلیارد دلار به 33 میلیارد دلار رشد پیدا کرده است.
همچنین میزان صادرات نفت به چین در سال 2024 درحالی به بیش از 1.4 میلیون بشکه افزایش یافته که حتی در شرایط غیرتحریمی مثل دوره اجرای برجام ایران فقط نصف این رقم را به این کشور صادر می‌کرد.
همچنین طبق آمار وزارت اقتصاد، بعد از امضای سند همکاری 25 ساله، میزان سرمایه‌گذاری خارجی معتبر در ایران به رکورد 5.5 میلیارد دلار در سال 1402 رسیده و این شاخص نسبت به رکورد دوره اجرای برجام، 111 درصد رشد را نشان می‌دهد.
همچنین طبق آمار گمرک، در یک دهه تحریمی گذشته، سهم چین از تجارت غیرنفتی ایران نیز از 21 به 28 درصد افزایش پیدا کرده است که نشان می‌دهد چینی‌ها با وجود تحریم نه تنها همکاری اقتصادی خود با ایران را متوقف نکرده‌اند، بلکه توسعه نیز داده‌اند.
پزشکیان مواضع انتخاباتی خود را در مقاله تهران تایمز اصلاح کرد
اما این مواضع چین‌ستیزانه پزشکیان با واکنش‌هایی منفی در حوزه روابط دو کشور همراه بوده که باعث شد رئیس‌جمهور منتخب بعد از اتمام دعواهای انتخاباتی، مواضع پیشین خود را به سرعت اصلاح کند. مسعود پزشکیان در مقاله خود با عنوان «پیام من به جهان جدید» با تقدیر از همکاری چینی‌ها با ایران نوشت: چین همواره در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده است.
وی در ادامه تاکید کرد: نقشه‌راه 25 ساله ایران و چین یک گام مهم در جهت ایجاد یک «شراکت جامع راهبردی» سودمند برای هر دو کشور بود. ما تمایل داریم در آستانه ورود به نظم جدید جهانی، همکاری‌های گسترده‌تری در این مسیر با پکن برقرار سازیم.
تجربه دولت روحانی نشان داد که تلاش برای «احیای روابط با غرب از مسیر شرق‌ستیزی» ثمره‌ای جز انزوای ایران در گوشه رینگ تحریم‌ها نداشته و تکرار آن اشتباه تاریخی بعد از یک دهه تجربه، خطای بزرگی محسوب می‌شود؛ اشتباهی که محمدجواد ظریف وزیر اسبق امور خارجه ایران نیز هر چند دیر، اما بالاخره به آن اعتراف کرده است.
جواد ظریف در آخرین گزارش برجام به کمیسیون امنیت ملی مجلس عنوان کرد: اگر در مورد ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و با خوش خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم، دوستان‌مان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند.
حال باید منتظر ماند و دید که آیا مسعود پزشکیان اشتباه حسن روحانی در تعامل با چین؛ دوست دوران سختی‌ها (به تعبیر محمدجواد ظریف) را تکرار می‌کند یا خیر؟ آیا مجددا دولت ایران بزرگترین شریک اقتصادی خود را به هوای وعده‌های غربی‌ها رها خواهد کرد.
