در دوره اجرای برجام، دولت ایران با خوش‌خیالی نسبت به توافق با آمریکا، همه راهکارهای دور زدن تحریم را لو داد که این موضوع باعث شد با خروج ترامپ از برجام، صادرات نفت ایران به تقریبا صفر کاهش یابد، یک تجربه عبرت‌آموز برای دولت چهاردهم.
طبق گزارش هیئت وزیران از اهداف کمی سال 1403، رقم صادرات نفت ایران در سال گذشته به میزان 1.54 میلیون بشکه در روز محقق شده و در سال جاری این رقم معادل 1.65 میلیون بشکه در روز هدفگذاری شده است.
تداوم روند صعودی صادرات نفت با وجود تشدید تحریم‌ها درحالی رقم می‌خورد که در دولت دوازدهم در برخی ماه‌های سال 2020، این عدد به تقریبا صفر رسیده بود.
چگونه دستاورد برجام در افزایش صادرات نفت خنثی شد؟
طبق آمار موسسه کپلر، ایران در دوره تحریم اول و تا پیش از اجرای برجام، «به صورت میانگین» روزانه 1.3 میلیون بشکه نفت می‌فروخت که با اجرای برجام این عدد به رکورد 2.4 میلیون بشکه رسید.
سپس با خروج آمریکا از برجام، رقم صادرات نه به «میانگین قبلی»، بلکه به کمتر از 200 هزار بشکه در روز کاهش یافت و هزینه ایجاد شده، همه دستاوردهای برجام در افزایش فروش نفت را خنثی کرد.
یعنی آن قله صادرات نفت با قعر ایجاد شده در نمودار زیر، سربه‌سر شد؛ گویا در مجموع عایدی نصیب کشور نشده است (دقت کنید که افت صادرات نفت ایران قبل از همه‌گیری کرونا رقم خورده و به کرونا ارتباطی ندارد).
اما چه شد که رقم فروش نفت کشور، بعد از خروج آمریکا از برجام به صورت غیرمنتظره‌ای کاهش یافت و به تقریبا صفر رسید؟ تجربه‌ای که حتی در دوره اول تحریم‌های فلج‌کننده آمریکا و قطعنامه‌های شورای امنیت نیز رخ نداده بود.
پاسخ به این سوال می‌تواند یک تجربه عبرت‌آموز برای دولت مسعود پزشکیان باشد.
شبکه صرافیها برای انتقال پول نفت را خودمان افشا کردیم
سیدمحسن قمصری مدیر امور بین‌الملل سابق شرکت ملی نفت ایران در مصاحبه‌ای در تاریخ 15 بهمن 98 از یک واقعیت مهم پرده برداشته و به سوال ذکر شده اینگونه پاسخ می‌دهد: شبکه صرافی‌های ایران برای دور زدن تحریم را در دولت روحانی لو دادند. بانک مرکزی ما در دولت روحانی چه کرد؟ چه سیستم بانکی را برای انتقال وجه توانست ایجاد کند؟ یک شبکه بانکی به نام صرافیها داشتیم که اطلاعات این شبکه را تحت عنوان FIU افشا کردیم و این راه را هم به دست خودمان بستیم.
وی در ادامه توضیح می‌دهد: باید بپذیریم قصدی برای تکمیلِ عملیات دفاع و پاتکِ اقتصادی (در دولت روحانی) نداریم و فرماندهی هم که مسئولیت این کار را بر عهده داشته باشد عملاً وجود ندارد. اگر قصد فروش نفت داشته باشیم راه‌های زیادی می‌توان ایجاد کرد که بالای یک میلیون بشکه در روز نفت فروخت.
به بیان دیگر، آنچه باعث شد افت غیرمنتظره فروش نفت ایران به کمتر از 200 هزار بشکه در روز شد، اعتماد و خوش‌خیالی دولتمردان ایران به آمریکا و خراب کردن همه آلترناتیوهای کشور در سناریوی عدم توافق بود و این موضوع، تبعات خروج آمریکا از برجام را برای ایران چندبرابر کرد.
بعد از برجام، ایران راهکارهای دور زدن تحریم را علنی کرد
فریدون برکشلی رئیس موسسه مطالعات انرژی وین در مصاحبه‌ای در 28 اردیبهشت سال 98، در تحلیل افت غیرمنتظره فروش نفت ایران بعد از خروج آمریکا از برجام می‌گوید: ایران مکانیزم‌های خوبی برای فروش نفت در شرایط تحریم قبلی طراحی کرده بود که با وجود کاستی‌ها، تا حد زیادی پاسخگو بود. اما پس از برجام، ایران گارد خودش را باز کرد و تمام راهکارهای دور زدن و پرهیز از تحریم‌ها را علنی کرد. mehrnews.com/xPgTx
حال با انتخاب مسعود پزشکیان به نظر می‌رسد که رویکرد سیاست خارجی ایران نسبت به دولت سیزدهم تغییراتی داشته باشد، از جمله اینکه رئیس‌جمهور منتخب خواهان انجام مذاکرات جدی با طرف آمریکایی برای احیای برجام یا توافق جدید خواهد بود، اما فارغ از اینکه توافق جدیدی امضا بشود یا خیر، دلیلی برای خراب کردن همه آلترناتیوها و پل‌های پشت سر وجود ندارد.
